Với nhiều người dân ở huyện miền núi An Lão, ngoài thời gian dành cho ruộng vườn, nương rẫy thì vào rừng lấy mật ong đang là nghề “hái ra tiền”. Song, cái nghề “ăn lộc rừng” này cũng khiến không ít người phải “rưng rưng nước mắt”…

 Vượt rừng, lội suối lần theo dấu chân ong

Một ngày giữa tháng tư âm lịch, chúng tôi có dịp theo chân 2 cha con Ông Hồ Văn Bảy, ở thôn Long Hòa, xã An Hòa, một tay săn mật ong rừng có tiếng ở vùng đất An Lão. Dù đã 57 tuổi với thâm niên hơn 30 năm sống bằng nghề săn mật ong rừng nhưng ông Bảy vẫn đam mê, gắn bó với cái nghề gian nan, nguy hiểm này.

Sáng sớm, khi mặt trời vừa ló rạng, từ xã An Hòa, chúng tôi vượt hàng chục ki-lô-mét đường rừng đèo dốc bằng xe gắn máy rồi sau đó cuốc bộ nhiều giờ đồng hồ trèo qua từng ngọn núi dựng đứng, băng qua cả chục con suối lớn nhỏ mới tiến được vào các cánh rừng già thuộc địa phận xã An Toàn, nơi bắt đầu có dấu vết của ong rừng.

Nhóm thợ săn của ông Hồ Văn Bảy hái tổ ong khủng  làm ở độ cao khoảng 20 mét.

Theo kinh nghiệm của ông Bảy, để tìm thấy tổ ong giữa rừng cây bạt ngàn, người đi lấy mật phải có khả năng quan sát đặc biệt, đôi mắt tinh anh và phán đoán chính xác. Muốn biết khu vực nào có ong mật, thường có hai cách là nhìn theo hướng ong bay, đến những cây to có nhiều nhánh nằm ngang, có khả năng che chắn những trận gió lớn, gần cây thường có một khoảng trống để ong định hướng bay về tổ. Hoặc, chỉ cần đi dọc các khe nước lên phía thượng nguồn, tìm đến những chỗ có thác nước hay những bãi cát rộng, thoáng mát, bởi ở đó ong thường đến uống nước trước khi bay về tổ.

Tổ ong đầu tiên mà ông Bảy phát hiện được khá to, chiều dài gần 1 m, rộng 0,5 m, nằm trên ngọn cây rừng cao gần 20 m. Nghề lấy mật ong rừng cực kỳ vất vả, nguy hiểm, phải có sức khỏe và biết leo trèo, không sợ độ cao. Đồ nghề của người lấy mật cũng rất thô sơ, gồm: khăn len trùm kín bảo vệ mặt, con dao, can và bịch nilong dày chứa mật. Ngay dưới gốc cây có tổ ong, anh Hồ Văn Hân (con trai ông Hồ Văn Bảy), người có hơn 10 năm kinh nghiệm theo cha săn mật ong rừng lấy từng que củi khô nhỏ bằng ngón tay, dài khoảng 1 m bó thành hai bó to bằng bắp chân, xung quanh bọc lá cọ tươi làm đuốc để đốt cháy không thành lửa ngọn, chủ yếu tạo nhiều khói.

Tùy vào độ cao, kích thước của thân cây nơi đàn ong làm tổ mà thợ lấy mật dùng nhiều cách khác nhau để leo lên: đu dây cây sống, đóng móng vào thân cây hay làm thang vòng qua những gốc cây... Khi tiến cách vị trí tổ ong 2 m, ông Bảy bắt đầu đốt đuốc, khói nhả ra, đàn ong say khói túa ra, bay loạn xạ. Từ trên cao, anh Hân reo lên: “Tổ này to, nhiều mật lắm, vẫn còn chân bám!”, ông Bảy đáp lại ngay: “Cắt lấy mật, giữ tổ nhé!”. Ông Bảy giải thích, theo đặc tính của loài ong, khi đã làm tổ ở địa điểm này, sau khi lấy mật chỉ cần đắp lại tổ thì chỉ 20 ngày đến một tháng sau, hoặc kể cả sang năm sau ong lại đến làm tổ tiếp, có thể lấy mật nhiều lần nữa. Ong có thời gian xây tổ và làm mật rất nhanh, chỉ sau 20 ngày làm tổ là có thể khai thác được mật. Tuy nhiên, để mật đạt chất lượng tốt nhất thì phải hơn 30 ngày. Thợ lấy mật ong rừng phải nắm được quy luật này để có được “mùa bội thu” và khai thác bền vững.

Niềm vui đón mật ngọt của rừng

Nhiều năm đi lấy mật, 2 cha con ông Bảy không ít lần bị ong đốt sưng khắp người. Thậm chí, theo lời kể của anh Hân, vài người bạn cùng nghề té ngã từ trên cao xuống bị thương nặng. Khi thợ lấy ong đã trèo lên cây thì tính mạng chẳng khác nào “ngàn cân treo sợi tóc”. Nếu gặp đàn ong dữ, thợ săn mật có thể bị tấn công dồn dập và hứng mũi đốt chí mạng của ong rừng, nhất là khi tay đã đặt vào tổ ong, cơ thể dính mật cùng với bị ong đốt loạn xạ, tay trơn trượt không thể bám vào thân cây, thợ lấy mật rơi tự do từ độ cao hàng chục mét, xác định chỉ có chết. Đây cũng là lý do những người đi lấy mật thường đi theo cặp, theo nhóm nhưng mỗi người tách ra với khoảng cách không quá xa nhau.

Những người chuyên lấy mật ong rừng như anh ông Bảy, anh Hân luôn tâm niệm hai điều: giữ rừng và nuôi mật. Vì thế, trong suốt hành trình, mỗi khi châm lửa đốt đuốc, ông Bảy luôn dập lửa, đợi tắt hẳn khói rồi mới rời đi. Ông Bảy bộc bạch: Người đi lấy mật ong rừng, sống nhờ “lộc rừng” thì càng phải có lương tâm, trách nhiệm và nguyên tắc hành nghề. Khai thác mật nhưng không tận diệt đàn ong, bởi tận thu gây ảnh hưởng đến cân bằng sinh thái cũng chính là tận diệt nguồn sống của chính mình.

Người thợ lấy mật nhìn những mảng sáp vàng óng để đánh giá lượng mật, tổ nhiều mật thì khai thác luôn, tổ mới làm, ít mật sẽ để dành khai thác sau. Khi lấy mật, tuyệt đối không được phá tổ, mở cho ong đường sống để tiếp tục sinh sôi, nảy nở, cho mật ngọt những mùa sau. Tôn trọng bầy ong cũng chính là cách tôn trọng nghề nghiệp của mình, có vậy mới vừa được thụ hưởng vừa bảo tồn tinh hoa quý giá của núi rừng.

Hiện nay, mỗi lít mật ong rừng tại huyện An Lão được bán với giá từ 300.000 -500.000 đồng/lít. Từ đầu mùa đến nay, nhóm săn mật ong của ông Bảy đã thu hoạch được gần 90 lít mật ong rừng để bán cho các khách hàng trong và ngoài huyện. Mỗi mùa lấy mật, gia đình ông Bảy lại có được thu nhập khoảng 20 triệu đồng. Đây là một số tiền không nhỏ đối với một gia đình sinh sống ở huyện miền núi còn nhiều khó khăn thiếu thốn. Khoản thu nhập này cũng giúp người dân nơi đây giải quyết một phần chi tiêu trong cuộc sống.